Czym są zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD)?

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne są zaliczane do zaburzeń lękowych, niegdyś nazywanych nerwicami. Jest to grupa problemów psychicznych, których wspólnym objawem jest utrudniający funkcjonowanie lęk pojawiający się mimo braku realnego zagrożenia. W OCD lęk związany jest z natrętnymi myślami, które zmuszają do wykonywania irracjonalnych czynności.

Czym jest OCD i Jak się objawia?

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (ang. obsessive-compulsive disorder – OCD) potocznie określane są mianem nerwicy natręctw. Na ich obraz składają się nawracające, uporczywe (obsesyjne) myśli – idee, wyobrażenia czy impulsy, które pojawiają się w automatycznie, wbrew woli danej osoby i często w sprzeczności z jej poglądami. Choć natrętnym myślom towarzyszy poczucie absurdu, budzą przykre emocje – niepokój, zażenowanie.

Zazwyczaj następstwem natrętnych myśli są przymusowe (kompulsywne), irracjonalne zachowania, które mają służyć zredukowaniu napięcia. Osoba z OCD ma świadomość, że jej działania są nieuzasadnione i bezużyteczne, ale powstrzymywanie się od nich nasila lęk. Ulga, jaką odczuwa, wykonując natrętną czynność, jest jednak chwilowa – szybko pojawia się przymus jej powtórzenia.

Jakie są objawy zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych?

O zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych można mówić wówczas, gdy natrętne myśli i zachowania utrzymują się nieustannie przez co najmniej dwa tygodnie i zajmują więcej niż godzinę dziennie. Nie są spowodowane chorobą czy zażywaniem substancji psychoaktywnych i wywołują u danej osoby silny dyskomfort, utrudniając jej normalne funkcjonowanie.

Natrętne myśli dotyczą najczęściej kwestii zdrowia, higieny, porządku, ale też religii, seksualności czy przemocy. Ich przykładami są:

• obawa przed wszechobecnymi zarazkami i możliwością infekcji,
• niepewność rezultatu codziennych czynności, np. zamykania drzwi na klucz,
• bluźniercze wyobrażenia, sprzeczne z własnymi przekonaniami,
• impulsy popychające ku agresywnym czy obscenicznym zachowaniom.

Ponieważ osoba z OCD ma świadomość, że niechciane myśli są jedynie projekcją jej umysłu, potrafi kontrolować niepożądane społecznie zachowania. Wypracowuje jednak swego rodzaju rytuały, które mają zapobiec potencjalnie negatywnym skutkom niepokojącej sytuacji. Może to być np. przesadnie częste mycie rąk, symetryczne układanie przedmiotów albo wypowiadanie określonych fraz.

Wyróżnia się dwa podtypy OCD – z przewagą myśli obsesyjnych lub z przewagą czynności natrętnych. W każdym przypadku opisanym objawom towarzyszą symptomy wegetatywne o różnym nasileniu, do jakich zaliczają się zaburzenia snu, kołatanie serca, drżenie rąk, bóle głowy czy nudności.

Jak wygląda życie z OCD?

Choć osoba z OCD wie, że jej myśli i działania są irracjonalne, nie jest w stanie się od nich uwolnić. Objawy zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych wywołują silne napięcie nerwowe i poczucie uogólnionego lęku. Nieleczone mogą utrwalać się w postaci uciążliwych fobii. Ciągłe uczucie wstydu i nieadekwatności własnych zachowań jest też przyczyną obniżenia nastroju i poczucia własnej wartości.

Lęk, jaki towarzyszy jednostce, bardzo często utrudnia jej podejmowanie codziennych czynności albo sprawia, że pochłaniają one mnóstwo czasu i energii. W konsekwencji osoba z OCD może rezygnować z różnych aktywności. W obawie przed ośmieszeniem lub niemożliwym do opanowania lękiem często wycofuje się też z życia społecznego, co dodatkowo pogarsza jej samopoczucie i samoocenę.

Przyczyny OCD – geny czy środowisko?

Na etiologię OCD składa się zwykle splot czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych.

OCD może dotyczyć osób, których bliscy krewni cierpią na zaburzenia lękowe. Miewa związek z zaburzeniami neuroprzekaźnictwa lub nieprawidłowym funkcjonowaniem określonych obszarów mózgu. Istnieje też duża korelacja pomiędzy OCD a innymi zaburzeniami psychicznymi, np. depresją, anoreksją, chorobą alkoholową.

Predyspozycje do rozwoju zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych mają osoby:

• wychowane przez bardzo wymagających opiekunów,
• obarczone w dzieciństwie zakresem odpowiedzialności nieadekwatnym do wieku (np. Dorosłe Dzieci Alkoholików),
• bardzo ambitne, z niskim progiem odporności na stres.

Natręctwa mogą rozwinąć się pod bezpośrednim wpływem traumatycznego zdarzenia. Najczęściej ujawniają się stopniowo.

Czy OCD da się wyleczyć?

OCD to zaburzenie przewlekłe z okresami zaostrzeń i remisji. Bez odpowiedniej interwencji utrzymuje się przez całe życie, znacznie obniżając jego jakość. Zdecydowanie warto podjąć leczenie OCD, choć jest to proces złożony, wymagający cierpliwości i zaangażowania ze strony pacjenta.

Objawy zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych redukuje się z pomocą farmakoterapii, którą w razie potrzeby można stosować bezterminowo. Obejmuje ona przede wszystkim leki przeciwdepresyjne (z grupy SSRI), które poprawiają nastrój pacjenta i obniżają napięcie nerwowe.

Skuteczną metodą leczenia OCD jest terapia poznawczo-behawioralna, a konkretnie metoda desensytyzacji. Polega ona na celowej ekspozycji (w kontrolowanych warunkach) na bodźce wywołujące lęk i kompulsje, dzięki czemu pacjent odwrażliwia się na nie i stopniowo uczy się powstrzymywać od natrętnych czynności.

Ważnym elementem terapii zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych jest zrozumienie ich mechanizmu, dlatego spotkania z psychoterapeutą obejmują też psychoedukację. W niektórych przypadkach pomoce bywa skonfrontowanie się z problemami psychicznymi, które wpłynęły na rozwój OCD. Można wówczas podjąć pracę z pacjentem np. w nurcie psychodynamicznym lub metodą terapii schematów. Leczenie OCD przynosi dobre rezultaty u około 75% dotkniętych tym zaburzeniem osób.