Autyzm i zespół Aspergera – czym są zaburzenia ze spektrum autyzmu?

Zaburzenia określane jako autyzm czy zespół Aspergera to zaburzenia neurorozwojowe, które powodują znaczne trudności w nabywaniu umiejętności społecznych i zdolności komunikacyjnych. Są też przyczyną niezrozumiałych dla otoczenia, często trudnych do zaakceptowania zachowań. Nie można leczyć ich przyczynowo, ale terapia skutecznie wspiera rozwój umiejętności pacjenta.

Przyczyny autyzmu według najnowszych badań

Zaburzenia neurorozwojowe to zaburzenia behawioralne i poznawcze spowodowane nieprawidłowościami w rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. Ujawniają się w okresie dzieciństwa, a ich objawy zwykle utrzymują się w dorosłym życiu. Jedną z grup tego typu dysfunkcji są zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD – autism spectrum disorder).

Przyczyny ASD nie zostały w pełni poznane. Wiadomo, że zaburzenie to ma podłoże wieloczynnikowe. Do jego wystąpienia mogą przyczyniać się:

• rodzinne występowanie ASD,
• mutacje genowe,
• narażenie na czynniki toksyczne w okresie płodowym,
• komplikacje okołoporodowe,
• zaawansowany wiek rodziców,
• deficyty emocjonalne w najwcześniejszym dzieciństwie.

Czym są zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD)?

W aktualnych wydaniach klasyfikacji diagnostycznych (ICD, DSM) nie pojawiają się już takie znane pojęcia, jak autyzm dziecięcy, autyzm atypowy czy zespół Aspergera. Mieszczą się one w spektrum autyzmu, które obejmuje różne kombinacje objawów dotyczących:

• deficytów w zakresie zdolności do inicjowania i utrzymywania interakcji społecznych,
• deficytów w zakresie umiejętności komunikacji z ludźmi i rozumienia zjawisk społecznych,
• nietypowych w danym kontekście kulturowym i sztywnych wzorców zachowań, zainteresowań lub aktywności.

Zmiany w klasyfikacjach odzwierciedlają aktualne wnioski z badań, zgodnie z którymi indywidualne kombinacje cech i zachowań wpisujących się w spektrum autyzmu są niepowtarzalne, więc bez zasadne jest wyodrębnianie określonych typów tego zaburzenia. Różnice pomiędzy jednostkami opisywanymi wcześniej jako autyzm dziecięcy i zespół Aspergera pozwalają jednak zrozumieć, z jakimi trudnościami mierzą się osoby dotknięte ASD.

Czym różni się autyzm od zespołu Aspergera?

Zespół Aspergera i autyzm rozpoznawano w oparciu o te same kryteria, co oznacza, że jednostki te nie różnią się objawami, lecz ich nasileniem. Wczesne oznaki autyzmu są podobne w obu przypadkach – dziecko słabo interesuje się otoczeniem, nie nawiązuje kontaktu wzrokowego z opiekunami, nie odwzajemnia uśmiechu, późno zaczyna reagować na swoje imię, gaworzyć.

W dzieciństwie u wszystkich pacjentów ze spektrum autyzmu utrzymują się mniej lub bardziej nasilone trudności w kontaktach społecznych. Dzieci przejawiają wąskie, nietypowe dla wieku zainteresowania, a czasem niezwykłe uzdolnienia. Z trudem znoszą odstępstwa od codziennej rutyny. Zwykle można u nich zaobserwować nadwrażliwość na bodźce albo trudności motoryczne.

U większości dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu upośledzony jest rozwój mowy i zdolności poznawczych. U niektórych jednak te ostatnie funkcje rozwijają się prawidłowo. Właśnie na tej podstawie diagnozuje się autyzm dziecięcy lub zespół Aspergera. Dzięki typowemu rozwojowi poznawczemu dzieci z zespołem Aspergera lepiej radzą sobie w sytuacjach społecznych niż rówieśnicy z autyzmem.

Czy autyzm można wyleczyć?

Autyzm nie jest chorobą – to zespół wrodzonych cech, za sprawą których dana osoba rozwija się nieco inaczej niż większość ludzi, w związku z czym może mieć trudność z przystosowaniem się do społecznych norm. ASD nie można wyleczyć w tradycyjnym sensie, jednak odpowiednio wcześnie wdrożona terapia może znacznie wspomóc rozwój pacjenta i wpłynąć korzystnie na jakość jego funkcjonowania w dorosłym życiu.

Nie ma uniwersalnego modelu terapii dla dzieci z autyzmem – ze względu na zróżnicowany charakter objawów sposoby wspomagania rozwoju małego pacjenta zawsze trzeba dostosować do jego indywidualnej sytuacji, potrzeb i możliwości. W leczeniu ASD wykorzystuje się metody terapii behawioralnej, która skupia się na nagradzaniu zachowań pożądanych i wygaszaniu nieakceptowanych społecznie. Coraz częściej też sięga się po różne modele terapii rozwojowej (np. RDI, ESDM), których celem jest uzupełnienie deficytów rozwojowych.

Oprócz całościowych modeli terapii autyzmu istnieje wiele metod wspomagających jego leczenie. Służą one wspieraniu rozwoju poszczególnych umiejętności. Może to być na przykład fizjoterapia, biofeedback, dogoterapia czy terapia logopedyczna. Według najnowszych badań na lepsze funkcjonowanie dziecka z autyzmem przekłada się zdrowa dieta. Jak dotąd nie ma farmakologicznych metod terapii ASD, ale leki mogą łagodzić niektóre z objawów zaburzenia.

Jak pomóc dziecku z zespołem Aspergera, autyzmem?

W terapii dla dzieci z autyzmem niezwykle istotne jest zaangażowanie jego najbliższego otoczenia. Służy temu przede wszystkim psychoedukacja rodziny, dzięki której bliscy są w stanie lepiej rozumieć trudności i potrzeby małego pacjenta. Jego prawidłowemu rozwojowi najlepiej służy bowiem wspierające środowisko, które pozwala rozwijać potrzebne umiejętności nie tylko w gabinecie terapeuty, ale i w naturalnych, codziennych sytuacjach.