ADHD – przyczyny, objawy, diagnoza i leczenie

ADHD to zaburzenie, którego głównymi symptomami są trudności z koncentracją uwagi i nadaktywność psychoruchowa. Problem dotyczy osób w każdym wieku, najczęściej dzieci. Z wiekiem objawy ADHD mogą, ale nie muszą wygasać. Coraz częściej rozpoznaje się je u osób dorosłych. Zaburzenie znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie i obniża jakość życia.

Jakie są przyczyny ADHD?

ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder), czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, to obecnie jedno z najczęściej diagnozowanych zaburzeń psychicznych u dzieci (dotyczy nawet 10% małych pacjentów), czego dowodzi także doświadczenie psychiatrów dziecięcych w Multimedyk w Łodzi. W związku z dużą skalą problemu nieustannie trwają badania nad jego genezą i metodami leczenia. Jak dotąd nie udało się jednoznacznie określić mechanizmu powstawania ADHD. Obecnie uznaje się je za zaburzenie neurorozwojowe – spowodowane opóźnionym rozwojem niektórych struktur mózgu. Możliwymi przyczynami są uwarunkowania genetyczne, nieprawidłowości związane z ciążą i porodem, urazy głowy, zaniedbania środowiskowe.

Objawy ADHD u dzieci i dorosłych

Objawy ADHD dzieli się na trzy główne grupy, takie jak:

• nadaktywność – nadmierna, zwykle chaotyczna ruchliwość i niecierpliwość u dzieci, która u nastolatków i dorosłych przybiera formę psychofizycznego niepokoju, napięcia uniemożliwiającego długotrwałą bezczynność,
• zaburzenia uwagi – trudność w utrzymaniu koncentracji na jednej sprawie, duża podatność na rozpraszające uwagę bodźce, problem z organizacją, planowaniem, tendencja do gubienia przedmiotów, zapominania o ważnych zadaniach,
• impulsywność – podejmowanie pochopnych, nieprzemyślanych działań, trudność z regulowaniem własnych emocji, skłonność do ryzykownych zachowań.

Poszczególne podtypy ADHD opisywane w klasyfikacjach diagnostycznych różnią się dominującym zespołem objawów. Przykładowo, odmianą ADHD jest ADD. Różnice między nimi dotyczą kwestii nadaktywności psychoruchowej, która w ADD (Attention Deficit Disorder – zaburzenie z deficytem uwagi) nie występuje, choć problemom z koncentracją może towarzyszyć impulsywność.

ADHD a życie codzienne

ADHD wpływa niekorzystnie na funkcjonowanie w wielu obszarach życia – od nauki lub pracy zawodowej, po relacje interpersonalne. Trudności te są – zwłaszcza u osób dorosłych – przyczyną zaburzeń nastroju i obniżonej samooceny. Wymagania wobec dorosłych, np. w zakresie organizacji czasu, są bowiem wyższe niż w przypadku dzieci, u których nadpobudliwość czy deficyty uwagi mogą być kompensowane wysoką inteligencją oraz wsparciem rodziców.

Jak wygląda ADHD u dorosłych? Samodzielne życie z tym zaburzeniem może prowadzić do wielu negatywnych skutków związanych z zaburzeniami uwagi. Przykładowo, osoby z ADHD nie są w stanie wykorzystać pełni swoich możliwości w pracy, co przekreśla szanse na awans czy podwyżkę. Niedostatki koncentracji mogą mieć też poważne konsekwencje za kierownicą. Z kolei impulsywność i chwiejność nastroju utrudniają budowanie satysfakcjonujących związków, a nieprzemyślane zachowania miewają przykre skutki finansowe, a nawet prawne.

Jak zdiagnozować ADHD?

ADHD u dorosłych rozpoznawane jest zwykle przy okazji kontaktu z psychoterapeutą, na jaki dana osoba decyduje się w związku z dręczącymi ją problemami. Diagnozę stawia się w oparciu o wywiad z pacjentem i specjalne testy psychologiczne. Znacznie częściej badania pod kątem ADHD prowadzi się u małych pacjentów, a proces diagnostyczny jest bardziej złożony ze względu na ograniczone możliwości współpracy z kilkulatkiem.

Diagnozę ADHD u dzieci stawia psycholog, zazwyczaj we współpracy z psychiatrą, neurologiem dziecięcym i pediatrą. Proces ten bazuje na:

• dokładnym wywiadzie z rodzicami dotyczącym funkcjonowania dziecka w różnych środowiskach,
• opiniach innych opiekunów – nauczycieli, pedagoga szkolnego itp.
• rozmowach z małym pacjentem i obserwacji jego zachowania,
• kwestionariuszach na temat dziecka wypełnianych przez opiekunów,
• testach psychologicznych służących ocenie poszczególnych zdolności pacjenta,
• badaniach różnicowych (m.in. neurologicznych, psychiatrycznych) pozwalających na wykluczenie innych problemów dających objawy typowe dla ADHD.

Aby specjalista mógł postawić rozpoznanie ADHD, objawy zaburzenia muszą rozpocząć się w dzieciństwie, utrzymywać się od co najmniej 6 miesięcy, być widoczne i wpływać negatywnie na funkcjonowanie pacjenta.

Na czym polega terapia ADHD?

W leczeniu ADHD łączy się różne metody terapeutyczne, które muszą zostać uzupełnione o działania służące zminimalizowaniu objawów zaburzenia, a niekiedy także o farmakoterapię. Podstawą terapii jest psychoedukacja rozszerzająca wiedzę pacjenta (lub jego opiekunów) na temat ADHD.

Zarówno w przypadku dzieci, jak i dorosłych osób z ADHD wysoką skuteczność ma terapia behawioralna. W jej ramach dorośli mogą np. trenować nowe nawyki dotyczące organizacji czasu. Wobec małych pacjentów stosuje się tzw. interwencje behawioralne, które mogą oznaczać wypracowanie bezpiecznych form rozładowania energii albo trening umiejętności społecznych. Praca z terapeutą może mieć charakter indywidualny lub grupowy. W przypadku dzieci do udziału w niej zachęca się całą rodzinę.

Leki ADHD i alternatywne metody leczenia

Skuteczność wyżej opisanego postępowania terapeutycznego, zwłaszcza w przypadku dzieci, często jest zadowalająca. Jeśli jednak nie przynosi oczekiwanych rezultatów, a objawy ADHD są nasilone i w znacznym stopniu dezorganizują życie pacjenta, stosuje się leki. Jest to najczęściej psychostymulujący (poprawiający koncentrację) metylofenidat lub atomoksetyn (łagodzi objawy ADHD przez selektywne hamowanie zwrotnego wychwytu noradrenaliny).

Tematem badań pozostają alternatywne sposobów radzenia sobie z objawami ADHD. Obiecujące wyniki przynoszą takie metody, jak biofeedback czy ćwiczenia integracji sensorycznej. Często też poruszana jest kwestia wpływu diety na objawy ADHD, ale jak dotąd nie udało się jednoznacznie potwierdzić efektywności konkretnego sposobu żywienia. Nie wynaleziono też przyczynowych metod leczenia ADHD. Dotychczas znane sposoby radzenia sobie z objawami tego zaburzenia pozwalają jednak znacząco podnieść jakość życia pacjentów.